Suggesties en aandachtspunten bij opvolging in het familiebedrijf

Ondernemers zijn nooit ziek en overlijden ook niet, althans dat geloven ze graag, zeker in het familiebedrijf. Maar het moment waarop het tijdelijke moet worden verwisseld voor het eeuwige komt uiteindelijk voor elke ondernemer, ook die in het familiebedrijf. Wat gebeurt er dan met het familiebedrijf? Is de opvolging wel goed geregeld? In deze blog enkele suggesties en aandachtspunten voor een geslaagde bedrijfsopvolging. Centraal staat het familiebedrijf dat wordt gedreven in de vorm van een besloten vennootschap (B.V.).

Zo’n 70% van alle bedrijven in Nederland is een familiebedrijf. Deze familiebedrijven leveren een substantiële bijdrage aan de Nederlandse economie.[1] Kenmerkend voor familiebedrijven is de buitengewoon grote betrokkenheid van de aandeelhouders (die overigens niet allemaal familie van elkaar hoeven te zijn). Deze betrokkenheid wil nog wel eens zorgen voor -laten we zeggen- spanningen in het overnametraject. Als pa[2] zijn zaakjes niet regelt, vererven de aandelen van het familiebedrijf aan zijn kinderen, met alle gevolgen van dien. Er zijn voorbeelden te over waarin broers en zussen elkaar het leven zuur maken nadat zij de aandelen in het familiebedrijf hebben geërfd. En wat te denken van de koude kant van de kinderen van pa, wederom voorbeelden te over waarin deze koude kant een geheel eigen stempel tracht te drukken op het familiebedrijf en de manier waarop dat geleid wordt. Zulks allemaal ten detrimente van de nagedachtenis en de onderneming van pa, met mogelijk zelfs het ‘uithongeren’ van de aandeelhouders of het leegtrekken en/of ontbinden van de vennootschap tot gevolg.

Het is daarom van belang de bedrijfsopvolging ruim van tevoren te regelen. Minstens even belangrijk is het om de bedrijfsovername met alle betrokkenen, zoals de aandeelhouders en de bestuurders, goed te bespreken en uit te denken. Iedereen moet worden gehoord. Dat voorkomt op de lange termijn frustratie, onvrede en misverstanden.

Op welke wijze kan een bedrijfsovername dan daadwerkelijk worden vormgegeven? Hieronder enkele voorbeelden.

Certificering van aandelen

De aandelen van een vennootschap geven recht op winst en op een stem in de algemene vergadering van aandeelhouders (AVA). Met dat stemrecht kunnen bestuurders worden ontslagen en benoemd. Het stemrecht kan dus potentieel worden misbruikt. Om misbruik van het stemrecht te voorkomen kan ervoor worden gekozen om de aandelen van de vennootschap bij een administratiekantoor onder te brengen, die vervolgens certificaten van aandelen uitgeeft. Het stemrecht blijft als het ware achter in het administratiekantoor en de certificaten van aandelen bevatten het winstrecht. Als pa dan overlijdt, vererven de certificaten die hij hield aan zijn kinderen en is het aan het administratiekantoor om een nieuw bestuurder te benoemen. Vaak wordt voor een administratiekantoor een stichting gebruikt, zodat er een stichting administratiekantoor ontstaat: de StAK. Door in het bestuur van de StAK -naast de kinderen van pa- ‘neutrale’ personen te benoemen, kan worden voorkomen dat activistische broers en/of zussen een besluit door de AVA kunnen ‘duwen’. Door in de statuten van de StAK tevens te voorzien in de wijze waarop nieuwe bestuurders worden benoemd[3], kan de neutraliteit van het bestuur ook na het verscheiden van pa worden gewaarborgd. Door in de statuten van de StAK tot slot nog het bestuur opdracht te geven tevens de belangen van de vennootschap in ogenschouw te nemen bij het nemen van het stembesluit, is de continuïteit van de besluitvorming in de AVA en daarmee van de onderneming gewaarborgd.

Aan de certificaten van de aandelen kunnen de statuten van de vennootschap overigens nog vergaderrecht verbinden. Certificaathouders zijn alsdan gerechtigd om de AVA bij te wonen (maar nog steeds niet om tijdens de AVA te stemmen). Voorts verwerven de certificaathouders alsdan een gezamenlijk wettelijk pandrecht op het vermogen van de StAK en de mogelijkheid om onredelijke besluiten van het bestuur van de vennootschap te vernietigen.

Stemrechtloze aandelen

Stemrechtloze aandelen, die kunnen worden uitgegeven sinds de Wet vereenvoudiging en flexibilisering bv-recht uit 2012, zijn vergelijkbaar met de certificaten van aandelen. Ook stemrechtloze aandelen geven namelijk wél recht op winstuitkeringen, maar geen recht op stemmen in de AVA. Aandelen met stemrecht zouden bijvoorbeeld uitgegeven kunnen worden aan/vererfd worden door de kinderen van pa die graag nauw betrokken zijn bij het familiebedrijf en misschien ook bestuurder (willen) zijn. Aandelen zonder stemrecht zouden dan uitgegeven kunnen worden aan/vererfd worden door de andere kinderen van pa. De houders van stemrechtloze aandelen kunnen niet stemmen in de AVA, maar zijn wel altijd vergadergerechtigd: ze mogen bij de AVA aanwezig zijn en mogen ook in de AVA spreken. Voorts kunnen de houders van stemrechtloze aandelen onredelijke besluiten van het bestuur van de vennootschap laten vernietigen door de rechter.  

Bij gecertificeerde aandelen is de StAK verplicht bij het uitoefenen van haar stemrecht op de AVA de belangen van de aandeelhouders in acht te nemen. Bij stemrechtloze aandelen is een dergelijke (belangenbehartigende) organisatie er echter niet. Ter voorkoming van misbruik door de houders van aandelen met stemrecht kan in de statuten worden bepaald dat aan de houders van aandelen zonder stemrecht een vast dividend moet worden uitgekeerd (bijvoorbeeld een op grond van de solvabiliteit en rentabiliteit vastgesteld percentage van de operationele winst).

Overigens kan het nog interessant zijn om deze stemrechtloze aandelen voor een bepaalde tijd onoverdraagbaar te maken. De vennootschap heeft dan immers de tijd om wat vlees op de botten te kweken opdat deze de stemrechtloze aandelen -na afloop van de periode waarvoor de stemrechtloze aandelen onverdraagbaar waren- kan inkopen. Dat voorkomt dat ontevreden aandeelhouders hun aandelen verkopen aan bijvoorbeeld de concurrent.

Soorten aandelen

Als pa al zijn kinderen evenveel invloed en zeggenschap wil geven in de vennootschap, maar het risico dat ze elkaar uit de vennootschap werken zo klein mogelijk wil maken, kan pa er ook voor kiezen om verschillende soorten aandelen uit te geven. Aan elk kind kan bijvoorbeeld een eigen soort aandelen worden uitgegeven (aandelen A, B, C en D), althans ter zake kan in de statuten worden bepaald dat elk kind zijn eigen soort aandelen erft. De vergadering van eenzelfde soort aandelen is bevoegd tot benoeming en ontslag van een ‘eigen’ bestuurder, maar kan de bestuurders benoemd door de vergadering van een ander soort aandelen niet ontslaan. In de vennootschap kunnen dan evenzoveel bestuurders als kinderen worden benoemd (die bestuurders zijn vaak de kinderen zelf, lees: de broers en zussen), die niet door de andere broers/zussen kunnen worden ontslagen.

Om toch toezicht te houden op de bestuurders en het beleid in de vennootschap, kan worden besloten tot het oprichten van een raad van commissarissen, waarin neutrale personen zitting hebben (accountant, notaris etc.). In de statuten kan die RvC het recht worden verleend om bestuurders te ontslaan, ongeacht wie ze benoemd heeft. Aldus kan een neutraal toezichtsorgaan worden georganiseerd dat de rust bewaakt, terwijl alle kinderen van pa toch evenveel zeggenschap en invloed hebben in de vennootschap. Ook ter zake de RvC kan een benoemingsbeleid in de statuten worden vastgelegd, opdat de neutraliteit van de RvC ook in de toekomst is gewaarborgd.

Deze constructie maakt dat op den duur een aantal ‘familiestaken’ zal ontstaan (evenveel als het aantal kinderen van pa), die een eigen bestuurder kunnen benoemen.

(Ver)koop

Bovenstaande regelingen kunnen worden opgezet terwijl alle certificaten, stemrechtloze aandelen en/of soorten aandelen nog in handen van pa blijven. Pa blijft dan ten volle gerechtigd tot de winst uit de onderneming en behoudt de volledige zeggenschap. Bij het overlijden van pa zal de nalatenschap bestaan uit bovenstaande rechten in de vennootschap, die vervolgens overeenkomstig het wettelijke erfrecht, de laatste wil van pa en/of de statuten zullen worden vererfd. Nadeel daarvan is evenwel dat er op dat moment onder meer erfbelasting is verschuldigd.

Om die reden kan het interessant zijn de kinderen nog terwijl pa in leven is de verschillende certificaten, stemrechtloze of soorten aandelen te laten kopen (pas op: een te lage prijs resulteert mogelijk in de verplichting schenkbelasting te betalen). Dit resulteert er mogelijk in dat pa winstrecht en stemrechten verliest, maar voorkomt eventuele problemen rondom de erfenis. Een variant hierop is dat de kinderen niet bovenbedoelde certificaten, stemrechtloze aandelen of soorten aandelen kopen, maar de ‘gewone aandelen’ en/of de gehele vennootschap. Een dergelijke zakelijke transactie bij leven van pa is gemakkelijk vorm te geven en voorkomt dus de verschuldigdheid van erfbelasting. Ook is pa er dan zelf nog bij om een en ander in goede banen te leiden. Na voltooiing van de transactie kan pa op de loonlijst van de vennootschap blijven staan als adviseur en ontvangt hij daarvoor salaris tot aan zijn overlijden (ergo: zijn pensioen).

Bovenstaande voorbeelden zijn slechts een greep uit de verschillende wijzen waarop de opvolging in het familiebedrijf kan worden vormgegeven. Het is daarom niet alleen belangrijk om op tijd te beginnen met het overname traject en daarin alle betrokkenen te betrekken, maar ook om op tijd professionele bijstand in te schakelen. EBH Legal beschikt over deskundige advocaten op alle gebieden die met de opvolging in het familiebedrijf te maken hebben, die 24/7 bereikbaar zijn en die graag helpen bij de overdracht van de onderneming aan de nieuwe generatie.

Voor vragen of meer informatie over bedrijfsopvolging in het MKB kunt u contact opnemen met mr. N.P.O. Ruysch: ruysch@ebhlegal.nl.

Deze blog is algemeen van aard en er kunnen geen rechten aan worden ontleend.

[1] Zo blijkt uit cijfers van het CBS over 2016: https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2017/16/familiebedrijven-in-nederland